12 Dywizja Zmechanizowana

12 Dywizja Zmechanizowana

Odznaka pamiątkowa (wz. 2015)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1958
Nazwa wyróżniająca	Szczecińska
Patron	Bolesław III Krzywousty
Tradycje
Nadanie sztandaru	14 października 1984
Rodowód	12 Dywizja Piechoty
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Wojciech Jaruzelski
Obecny	gen. dyw. Szymon Koziatek
Działania zbrojne
Stabilizacja Iraku Wojna w Afganistanie
Organizacja
Numer	3427
Kryptonim	Meteor
Dyslokacja	Szczecin
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska Lądowe
Rodzaj wojsk	Wojska zmechanizowane
Podległość	POW – do 2001 Dowództwo Wojsk Lądowych – do 2013 Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych
Odznaczenia
Strona internetowa

Znak na pojazdach dywizji w okresie PRL

Rozlokowanie w 2010 roku

Święto 12 Dywizji Zmechanizowanej

Żołnierze 12 Dywizji Zmechanizowanej

Maszeruje pododdział 12 Dywizji Zmechanizowanej wraz z pocztem sztandarowym

12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana im. Bolesława Krzywoustego (12 DZ, 12 SDZ) – związek taktyczny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

12 Dywizja Zmechanizowana powstała w 1958 z przeformowania 12 Dywizji Piechoty. Dowodzenie tą jednostką powierzono gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu. Dywizja podlegała dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Do 1990 r., na czas wojny, dywizja wchodziła w skład 1 Armii Ogólnowojskowej tworzonej z jednostek operacyjnych Pomorskiego Okręgu Wojskowego.

W lipcu 1961 przeniesiono dywizję na etaty wojenno-pokojowe.

10 maja 1975 roku minister obrony narodowej, gen. armii Wojciech Jaruzelski udekorował sztandar dywizji Orderem Sztandaru Pracy I klasy.

W latach 80. XX wieku sztab dywizji używał kryptonimu „Meteor”.

Z dniem 15 kwietnia 1994 roku Minister Obrony Narodowej Piotr Kołodziejczyk polecił 12 Dywizji Zmechanizowanej przyjąć nazwę wyróżniającą „Szczecińska” oraz imię Bolesława Krzywoustego.

W 1999 dywizja weszła w operacyjne podporządkowanie Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód. Po zredukowaniu w 2001 jej stanu liczebnego z 12 tys. do 7 tys. żołnierzy, została przeznaczona do działań w operacjach reagowania kryzysowego. W latach 2001–2004 dywizja wchodziła w skład 1 Korpusu Zmechanizowanego.

W 2003/2004, 2006 i 2008 dywizja była jednostką ramową PKW Irak, a w 2007/2009 i 2012 PKW Afganistan.

W wyniku reformy struktur dowodzenia od 1 stycznia 2014 roku dywizja podlega Dowództwu Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych.

Decyzją nr 231/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 czerwca 2015 roku wprowadzono dla dywizji odznakę pamiątkową

Dywizja w wydarzeniach grudniowych 1970 roku

W godzinach rannych 15 grudnia 1970 roku dowódca POW gen. dyw. Józef Kamiński wprowadził dla oddziałów dywizji stan podwyższonej gotowości bojowej. Działając na prośbę I sekretarza KW PZPR w Szczecinie, Antoniego Walaszka, polecił dowódcy 12 DZ płk. Mieczysławowi Urbańskiemu opracowanie, wspólnie z władzami polityczno-administracyjnymi, planu przedsięwzięć zmierzających do przygotowania ochrony najważniejszych obiektów i instytucji państwowych na terenie Szczecina. W myśl planu dowódca 12 DZ podporządkował sobie wszystkie jednostki garnizonu Szczecin.

17 grudnia w godzinach przedpołudniowych po strajkach i wiecach w Stoczni im. Adolfa Warskiego, w Stoczni Remontowej Gryfia i kilku innych zakładach część robotników wyszła na ulice. W tej sytuacji dowódca 12 DZ, po uzgodnieniu z zastępcą dowódcy POW do spraw liniowych gen. bryg. Piotrem Przyłuckim oraz zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP gen. dyw. Eugeniuszem Molczykiem, postawił dowódcy 5 pz płk. Henrykowi Ziemiańskiemu zadanie zorganizowania ochrony budynku KW PZPR. Zgodnie z zaleceniem wydzielone siły 5 pz zgrupowane zostały na podwórzu obiektu, by dopóki będzie to możliwe – utrzymać w tajemnicy wprowadzenie do akcji wojsk operacyjnych. Wejście tych żołnierzy do działań nastąpiło około godziny 13.00, czyli wówczas, gdy mniej więcej 5-tysięczny tłum zaatakował gmach KW PZPR, obrzucając go kamieniami i butelkami z benzyną.

Żołnierze uniemożliwili demonstrantom wdarcie się do budynku. Przebywający w podpalonym gmachu pracownicy KW mieli odcięty przez płomienie odwrót. Sekretarz KW Łochowicz uratował się skacząc z III piętra na dach sali konferencyjnej, gdzie znieśli go żołnierze i wozem dowódcy 5 pz przewieźli do 109 Wojskowego Szpitala Garnizonowego. Żołnierzom udało się wyprowadzić z płonącego gmachu wszystkie osoby.

Do pomocy żołnierzom 5 pz skierowano w rejon KW PZPR pododdziały 16 batalionu rozpoznawczego i 12 pułku pontonowego. Około 14.30 atak tłumu skierował się na gmach Komendy Wojewódzkiej MO. Dowódca 12 DZ skierował do obrony KW MO siły 5 pz i 41 pz, 16 brozp, 12 bpont, batalionu szkolnego WOP, batalionu 12 ppont i batalionu czołgów 5 pz. Do budynku KW MO bez powodzenia usiłowały dotrzeć grupy transporterów opancerzonych. Dopiero wprowadzenie do akcji 2 batalionu 41 pz oraz 16 brozp, pozwoliło na przedarcie się części sił pod gmach KW MO i ewakuowanie przez tylne wyjście chroniącego się tam sekretariatu i 24 pracowników KW PZPR, komendanta KW MO i jego zastępcy do spraw bezpieczeństwa.

Około godziny 14.30, część demonstrantów zaatakowała budynek Prezydium MRN i podpaliła Archiwum Wydziału Oświaty MRN. W wyniku zdecydowanej postawy kompanii szkolnej 5 pz demonstrantów rozproszono i do godzin wieczornych pożar został ugaszony, a gmach PMRN zabezpieczony przed dewastacją. Mimo podpalenia wozów bojowych i realnego zagrożenia spaleniem załóg żołnierze strzelali amunicją bojową tylko w powietrze. Po rozproszeniu demonstrantów pododdziały wojska przystąpiły do blokowania ulic i placów w rejonie KW PZPR, KW MO i PMRN.

Około 16.30 około dwa i pół tysiąca ludzi zaatakowało więzienie i Prokuraturę Wojewódzką, ochraniane przez pododdziały 124 paplot i 36 pułk inżynieryjno-budowlany. Podpalone zostały bramy więzienia i wejście do Prokuratury Wojewódzkiej. Atakujący tłum nie reagował na salwy ostrzegawcze. W tym czasie strażnicy więzienia zaczęli z wież obserwacyjnych strzelać do atakujących. Kilka osób cywilnych zostało zabitych, kilka zaś rannych. Do wzmocnienia pododdziałów broniących więzienia skierowano dwie kompanie z 25 pcz. Zołnierze 36 pib opanowali stację CPN przy ul. Kopernika, gdzie demonstranci zaopatrywali się w benzynę używaną do tworzenia środków zapalających w walce z siłami porządkowymi. W godzinach wieczornych 17 grudnia do Szczecina przybył 9 pz.

W późnych godzinach wieczornych sytuacja na ulicach miasta została opanowana. Od strzałów z broni strzeleckiej i pokładowej śmierć poniosło 11 osób, a jedna zginęła pod kołami SKOT-a. Działania przeniosły się do Stoczni im. Warskiego i Stoczni Remontowej. Pododdziały wojska na teren obu stoczni przetransportowano do godziny 4.00 18 grudnia. Miały one blokować stocznie oraz przylegające do nich, rozmieszczone na wschodnim brzegu Odry zakłady.

18 grudnia przez cały dzień w rejonie placu Żołnierza, KW PZPR i Poczty Głównej gromadziły się tłumy. Każdorazowo rozpraszały je pododdziały 41 pz i 16 brozp. Pozostający w odwodzie 17 bsap był kilkakrotnie używany do zapobiegania grabieży i dewastacji placówek handlowych i obiektów państwowych.

Około 8.00 wzmocnione czołgami pododdziały 12 pułku pontonowego i 16 batalionu pontonowego, blokujące podejścia do bramy Stoczni im. Warskiego zostały zaatakowane przez tłum wychodzący ze stoczni i nadciągający od strony miasta. Demonstranci podpalili czołg, kilka transporterów opancerzonych i obrzucili żołnierzy kamieniami. Żołnierze użyli świec łzawiących oraz oddali salwę ostrzegawczą z broni strzeleckiej.

W wyniku prowadzonych przez oficerów 12 DZ rozmów nie dopuszczono do wyjścia na ulice miasta załóg MPK i Szczecińskiej Fabryki Mechanizmów Samochodowych Polmo, blokowanych przez siły 2 pa i 12 batalionu remontowego. Niestety, propozycja udziału oficerów 12 DZ w bezpośrednich spotkaniach z załogami stoczni i innych zakładów nie została zaakceptowana przez władze partyjne województwa.

W mieście 21 grudnia w zasadzie panował spokój. Wojsko blokowało od strony lądu Stocznię im. Warskiego, ulice chronione były przez patrole wojskowe. Sytuacja radykalnie zmieniła się o godzinie 14.00 po przyjeździe do miasta członka BP KC PZPR Piotra Jaroszewicza, sekretarza KC Jana Szydlaka, wicepremiera Franciszka Kaima i ministra żeglugi Jerzego Szopy. Zgodnie z koncepcją, opracowaną przez Jaroszewicza i Szydlaka przy współudziale gen. Tuczapskiego, nakazano całkowicie zablokować Stocznię im. Warskiego. W tym celu w nocy z 21 na 22 grudnia 1970 roku ściągnięto ze Świnoujścia okręt desantowy, trałowiec, sześć kutrów trałowych i dwa ścigacze WOP i nimi zablokowano wyjścia ze stoczni na kanały portowe. W trakcie tych działań oświetlano stocznię reflektorami wojskowymi, zrzucano ze śmigłowców ulotki i przez wojskowe rozgłośnie elektroakustyczne nadawano specjalnie opracowany materiał propagandowo-agitacyjny. Działania te przyczyniły się zakończenia strajku 22 grudnia 1970 roku. Do godzin rannych 23 grudnia 1970 roku jednostki wojskowe powróciły do koszar. Pozostawiono jednak na ulicach patrole. Część 124 paplot ochraniała jeszcze areszt śledczy, prokuraturę wojewódzką, oraz KM MO i stację CPN przy ul. Gdańskiej.

Do działań na terenie Szczecina 12 DZ wydzieliła 4591 ludzi, w tym 416 oficerów, 27 chorążych, 291 podoficerów zawodowych i 3857 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Inne jednostki garnizonu podporządkowane na czas akcji dowódcy 12 DZ wydzieliły 3711 ludzi, w tym 378 oficerów, 12 chorążych, 131 podoficerów zawodowych i 3190 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Łącznie zaangażowano 8302 osoby, w tym 794 oficerów, 39 chorążych, 422 podoficerów zawodowych i 7047 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

Oddziały 12 DZ użyły 582 pojazdy, w tym 141 czołgów, 207 transporterów opancerzonych, 234 samochody, a jednostki garnizonu: 175 pojazdów, w tym 10 transporterów opancerzonych i 165 samochodów, oraz 4 okręty wojenne. Łącznie do akcji użyto 141 czołgów, 217 transporterów opancerzonych, 399 samochodów i 4 okręty.

Tradycje

Bolesław Krzywousty – patron dywizji

Zgodnie z Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 88 z 16 marca 2009 dywizja przejęła tradycje:

• 6 Dywizji Strzelców Polskich Armii gen. Józefa Hallera (1919)
• 12 Dywizji Piechoty (1919–1939)
• 12 Dywizji Piechoty Armii Krajowej (1944)
• 12 Dywizji Piechoty (1945–1958)
• 12 Dywizji Zmechanizowanej (1958–1994)

• Odznaka pamiątkowa 12 BZ
• 
  2005-2015
• 
  od 2015

Struktura organizacyjna (2010)

Struktura organizacyjna dywizji w poszczególnych latach
2010	2016	2024
Dowództwo 12 Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie
2 Brygada Zmechanizowana	2 Brygada Zmechanizowana	2 Brygada Zmechanizowana
7 Brygada Obrony Wybrzeża	7 Brygada Obrony Wybrzeża	7 Brygada Obrony Wybrzeża
12 Brygada Zmechanizowana	12 Brygada Zmechanizowana	12 Brygada Zmechanizowana
12 batalion dowodzenia	12 batalion dowodzenia	12 batalion dowodzenia
8 pułk przeciwlotniczy	8 pułk przeciwlotniczy	8 pułk przeciwlotniczy
2 pułk artylerii	5 pułk artyleri	5 pułk artyleri
8 batalion remontowy		12 pułk logistyczny
3 pułk przeciwlotniczy
2 batalion rozpoznawczy
2 batalion saperów
12 batalion zaopatrzenia
12 kompania chemiczna

Uzbrojenie

Aeronautics Orbiter

• czołgi PT-91 Twardy
• kołowe transportery opancerzone KTO Rosomak, bojowe wozy piechoty BWP-1,
• opancerzone samochody rozpoznawcze BRDM-2,
• przeciwlotnicze zestawy rakietowe KUB, KUB-M,
• przeciwlotnicze zestawy rakietowe OSA-AK.
• wyrzutnie rakietowe WR-40 Langusta, BM-21 Grad
• artyleria samobieżna AHS Krab, Dana, Goździk

Jednostki dywizji, które rozformowano

• 5 Kołobrzeski Pułk Zmechanizowany im. Otokara Jaroša – do 1995
• 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany – do 1995
• 41 Pułk Zmechanizowany im. Lachowicza – do 1995
• 25 Drezdeński Pułk Czołgów Średnich – do 31 grudnia 1990
• 29 Szczecińska Brygada Zmechanizowana im. Króla Stefana Batorego – do 1 stycznia 1998
• 6 Brygada Kawalerii Pancernej im. gen.bryg. Konstantego Plisowskiego (rozformowana do 30 czerwca 2007)
• 36 Brygada Zmechanizowana (rozformowana do 31 grudnia 2008)
• 124 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej – przeformowany w 3 Pułk Przeciwlotniczy
• 12 Batalion Remontowy – przeformowany w 7 Rejonowe Warsztaty Techniczne
• 22 Dywizjon Rakiet Taktycznych
• 12 Batalion Medyczny
• 12 Kompania Chemiczna rozformowana do 31 grudnia 2010

Żołnierze dywizji

Dowódcy dywizji
Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia służby
gen. bryg. Wojciech Jaruzelski	1957–1960
gen. bryg. Aleksander Jankowski	1960–1962
gen. bryg. Józef Stebelski	1962–1964
gen. bryg. Stanisław Antos	1964–1968
płk dypl. Tadeusz Kopiec	1968–1969
gen. bryg. Mieczysław Urbański	1969–1973
gen. bryg. Kazimierz Leśniak	1973–1976
płk dypl. Florian Bogacki	1976–1978
gen. bryg. Jan Kuriata	1978–1980
gen. bryg. Henryk Szumski	1980–1984
płk dypl. Jerzy Słowiński	1984–1987
gen. bryg. Antoni Walczak	1987–1989
gen. bryg. Bolesław Balcerowicz	1989–1991
gen. bryg. Andrzej Ekiert	1991–1994
płk dypl. Andrzej Lelewski	1994–1997
gen. bryg. Mieczysław Stachowiak	1997–2000
płk dypl. Ryszard Chwastek	2000–2002
gen. dyw. Marek Samarcew	2002–2005
gen. dyw. Stanisław Nowakowicz	2005–2006
gen. bryg. Jerzy Michałowski	2006–2007
gen. dyw. Andrzej Malinowski	2007–15 IV 2009
gen. dyw. Marek Tomaszycki	od 9 VII 2009–16.11.2011
gen. dyw. Ireneusz Bartniak	17.11.2011–25.08.2013
gen. dyw. Marek Mecherzyński	26.08.2013–22.11.2015
gen. bryg. Andrzej Reudowicz	23.11.2015–02.05.2016
gen. dyw. Rajmund Andrzejczak	03.05.2016–29.06.2018
gen. dyw. Maciej Jabłoński	29.06.2018–01.10.2020
gen. dyw. Dariusz Parylak	01.10.2020–01.10.2022
gen. dyw. Szymon Koziatek	01.10.2022–

Zobacz też

• Garnizon Szczecin
• Hieronim Kupczyk

Bibliografia

• Grzegorz Ciechanowski: Tradycje wojskowe związków taktycznych Wojsk Lądowych na Pomorzu Zachodnim. W: Pomorze militarne. Stulecie odrodzenia polski a region. T. IX. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo „Pogranicze”, 2018. ISBN 978-83-89341-98-3.
• Dariusz Faszcza: Z Dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-10131-0.
• Dariusz Faszcza: 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana. 70 lat służby na Pomorzu Zachodnim (1945-2015). Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2015. ISBN 978-83-63755-75-1.
• Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
• Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska polskiego 1945-1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
• Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
• Edward Jan Nalepa: Wojsko polskie w Grudniu 1970 roku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07904-8.
• Jan Edward Nalepa: Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-022-7.
• Michał Paziewski: Grudzień 1970 w Szczecinie. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Szczecinie, 2013. ISBN 978-83-61336-97-6.
• Michał Paziewski. Szczecin '70. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 12/121, 2010. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. 
• Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 

Linki zewnętrzne

• 12 Dywizja Zmechanizowana. 12sdz.wp.mil.pl. [dostęp 2018-12-29].
• Historia 12 Dywizji Zmechanizowanej. sedina.pl.